Bertsolaritza or the improvised oral poetry is the art of singing spontaneously in Euskera (Basque language). Songs or bertsoak have to follow specific melodies and rhyming patterns that are set in the beginning of each performance. Usually, singing takes place on a stage – as a sideshow, in homage ceremonies or with friends among others; and there are several competitions organised along the year across the Basque Country. One piece is called bertso and consists of two main parts: the spontaneous verse and the melody. The person who sings it is the bertsolari. “You have to manage melody, you have to manage rhyme, you have to manage different kinds of poetic structures, you have to be responding to the topic, you have to respond to the person who went before you, and so you have all those things you have to do, all at once,” says the late scholar of oral tradition John Miles Foley.
_-_Fondo_Mari%cc%81n-Kutxa_Fototeka.jpg)
There is evidence of Bertsolaritza practice in the late 14th century.
Xabier Amuriza defined bertsolaritza as a sport: “Through meter and rhyme, to sing the word that is what kind of sport the bertsolaritza is”. One piece. There are different metres for creating bertsos and there are four commonly used zortziko txikia (small of eight), zortziko handia (big of eight), hamarreko txikia (small of ten) and hamarreko handia (big of ten). You can listen to a real example of a zortziko txikia piece here.
Traditionally, only men performed this particular art but since the late 1990s women’s participation has increased considerably and today they also join professional competitions. As a matter of fact, Maialen Lujanbio has become the first woman in winning the Main Championship in 2009 and 2017. This is a formal competitions where a group of singers compete against each other in order to win the txapela (winner’s beret). There is always a gai-jartzaile (subject setter person) who gives the singer a character, topic, meter and melody they have to use. Topics are open and it is very common to hear bertsolaris making use of humour to talk about world politics - they have to complete this task in two minutes approximately. Language, however, has to be Basque and both Standard Basque as well as dialects are allowed – there have been also few examples in Spanish but it is not a common thing. So far, bertsolaritza has gained interest internationally as well.
Los bertsolaris Larralde y Hiriart en Sara (País Vasco francés), en 1936.
Existen evidencias de que el bertsolarismo ya se practicaba en Euskal Herria de forma oral y escrita a finales del siglo 14. Estos ejemplos consistían en la transmisión oral de cuentos que sucedieron particularmente en Iparralde (País Vasco francés; así como en funerales en la provincia de Vizcaya. Se desconoce cuántos años tiene esta tradición exactamente, pero los libros de historia hablan de que, a principios del siglo 19, los bertsolaris eran mayormente personas analfabetas que actuaban de forma espontánea en diferentes situaciones - bodas, funerales y bautizos -. Estos no se consideraban poetas, aunque su popularidad era considerable entre la ciudadanía debido a su alta capacidad para memorizar bertsos.
Cada pieza o bertso debe seguir un ritmo y una métrica especificas. Los temas son libres y es muy común que los bertsolaris utilicen el humor para hablar sobre política – algo que la audiencia valora de forma positiva -. En 1980 se establecieron las primeras competiciones oficiales – que hoy cuentan con una media de 10.000 espectadores -, y aunque en su mayoría ha sido siempre una práctica masculina, cada vez son mas las mujeres que participan. De hecho, Maialen Lujanbio se ha convertido en la primera mujer en ganar dos competiciones generales . en 2009 y 2017 respectivamente -. Desde entonces, con la entrada de nuevas generaciones y creación de escuelas específicas para su aprendizaje, se han desarrollado formas modernas de hacer bertsolarismo. La técnica se ha mejorado debido a la alfabetización de sus profesionales e iniciativa para hablar sobre casi cualquier tema.
Maialen Lujanbio is the firts women in winning two times the Main Competition in 2009 and 2017.
Bertsolaritzak ahozko literaturan eta bat-batekoan du oinarria, izan ere, sortu bezain laster galtzen da bertsoa inork entzuten ez badu. Jendaurrean asmatu eta kantatu egin behar da, entzulea ukitzeko helburuarekin. Hiru arau nagusi bete beharko ditu bertso batek: doinua, neurria eta errima. Horien arabera, gainera, hainbat bertso eredu osatuko dira: txikia, handia eta berezia. Hastapenak 14. mendean kokatzen dute batzuek eta 1799an kantatutako bi adibide gordeta daude. Hala ere, bertsolaritza ez zen nagusitu 20. mendearen hasiera arte. 1960ko hamarkadatik aurrera, errepresio sozialaren aurkako aldarrikapen gisa erabili zen – eta erabiltzen jarraitzen da oraindik ere -. 1980tik aurrera, aldiz, bertso eskolak eratu eta lehen bertsolari profesionalak sortu ziren.
Bertsolaritza indartzen joan den generoa da eta interes handia piztu du etxean zein nazioartean. Hain zuzen, Omrop Fryslan telebista kateak 30 minutuko dokumental bat egin berri du Bertsolaritzaz –euskaraz, frisieraz eta ingelesez-. 2017ko Txapelketa Nagusiko finalean izan ziren grabaketa lanen zati bat egiten eta 2018ko maiatzean estreinatu zen Leeuwarden-en (Frisia, Herbeherak), Europako kultur hiriburutzaren baitan. Herbehereetako lurralde guztietan ere ikusi ahal izan zen dokumentala telebista kate publikoaren bidez. Bertsolaritzaren historia eta eboluzioa, txapelketa nagusiaren antolaketa, bertsolarien motibazio pertsonalak, etab. jasotzen ditu ikus-entzunezkoak. Horrez gainera, beraien hizkuntzan (500.000 herritarren hitz egiten dute frisiera) bertsotan egiteko saiakera bat egin nahi dute; izan ere, gutxik erabiltzen dute egunerokotasunean. Ehuneko txiki batek soilik du frisieraz hitz egiteko gaitasuna, beraz, literatura edo poesia produkzioa urria da; erabilera praktikoa nagusitzen omen da.
